Завхан аймгийн Улиастай сум нь 1925 онд хуучнаар Засагт хан аймгийн Отгон хайрхан уулын хошуунд байгуулагдсан. 

Жинст, Чигэстэй, Жаргалант, Богдын гол, Өлзийт, Довцог гэсэн 6 багийн нийт 4557 өрх, 18994 хүн амтай.

Хүн амын тоогоор Завхан аймгийн 24 сумаас эхнээсээ 1-д, газар нутгийн хэмжээгээр 24-д ордог, /аймгийн төв учраас/ хүн амын нягтралаар хамгийн өндөр /6.8хүн/га/ сум юм.

Завхан аймгийн зүүн урд хэсэгт 

Улаанбаатар хотоос 1021 км 

Улиастай сум нь Агьт, Баян-Улаан, Худаг, Жаргалант, Солоон, Хэрэмт, Зуслангийн ам, Товцог, Өндөр толгой уулын бэлээр хиллэн Алдархаан сумын нутгийн төв хэсэгт оршдог.

Далайн түвшнээс дээш 1767 м өргөгдсөн. Физик газар зүйн хувьд Хангайн нурууны өндөр уулсын мужид оршдог, геоморфологийн хувьд жигд биш уулсын хоорондын хөндий, хонхор олонтой, хуурай, эрс тэс уур амьсгалтай.

Газар хөдлөлийн эрчим 9 балл.

Сумын нутаг дэвсгэр нь өндөр уулсаар хүрээлэгдсэн, Богд, Чигэстэй голын сав газар, мал аж ахуй болон газар тариалан эрхлэхэд тохиромжтой.

Улиастай суманд үйлдвэрлэгдэж хэрэглэгчдын эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн сор бүтээгдэхүүнүүд :

Улаан хальст саримс

Бүтээгдэхүүний танилцуулга:​

Ааг сайтай, булцуундаа 36.6-39.6 хувийн хуурай бодис, 22.6-28 хувийн сахар,7.5мг хувийн витамин С агуулдаг ажээ. Саримсны онцлог үнэр, амт нь түүний найрлагад хуримтлагдсан эфирийн тосноос хамаардаг. Эфирийн тос нь бактери устгах эмчилгээний өндөр чанартай байдаг.

Бүтээгдэхүүний онцлог, ач холбогдол, орц найрлага​

Завханы Улаан саримс нь ургамлын антибиотик хэмээн нэрлэгдэх фитонцидын агууламж өндөртэй ааг ихтэй тул бусад саримснаас биологийн бодисын агууламж өндөр бөгөөд дархлааг маш сайн дэмждэг.

Ангилал, гарал үүсэл:

Байгалийн гаралтай органик бүтээгдэхүүн, Хүнсний бүтээгдэхүүн/Хүнсний ногоо/

Үнэ:

Намрын улиралд 60,000-70,000 төгрөг​

Өвлийн улиралд 70,000-80,000 төгрөг​

хооронд тухайн жилийн ургацаас хамааран өөрчлөгддөг.​

Холбоо барих​:

facebook@com, www.sarims.mn​

976-99990156

Хаяг:​

Завхан аймаг, Улиастай сум​

Хуурайдуу сэрүүн зунтай, хахир өвөлтэй.

1 дүгээр сарын дундаж температур -25 С

7 дугаар сарын дундаж температур +20 С

жилийн дундаж салхины хурд 4,4 м/с

жилийн хур тунадас зуны улиралд 22,8 мм

жилийн хур тундас өвлийн улиралд 185мм

Нийт газар нутгийн хэмжээ 2810 га.

Орон нутгийн төсөв

Сумын төсвийн нийт орлого нь 1343,7 сая төгрөг бөгөөд улсын төвлөрсөн төсвийн шилжүүлэг 237,7 сая төгрөг, сумын өөрийн орлого 1106,0 сая төгрөгийн орлогоос бүрддэг.  Орон нутгийн нийт төсвийн зардал нь 501,4 сая төгрөг байна. Нийт зардлын 59.8 хувь нь цалин, 6.6 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл, 33.6 хувийг нь бусад зардал эзэлж байна.

Сумын хэмжээнд нийт 400 гаруй аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулж 9,8 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж улсад 237,7 сая төгрөг, орон нутагт 1106,2 сая төгрөг нийт 1343,7 сая төгрөгийн татвар төвлөрүүлж байна. Тус суманд 300-400 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг Завхан баялаг ХХК, Нарантуул шим ХХК, Завхан хүнс групын салбар зэрэг томоохон аж ахуйн нэгжүүд үйл ажиллагаа эрхэлж сүүлийн жилүүдэд үйлдвэрлэлийн хэмжээ нь өсч байна. 

Улиастай суманд МУИС-ийн Завхан сургуульд 861 , Хөгжим бүжгийн коллеж 172, МСҮТөвд 672 сурагч оюутан хамрагдаж мэргэжил болон тусгай мэргэжлийн боловсрол эзэмшиж байгаа бол ЕБС-ын 5 сургуульд нийт 4656 сурагч сурч, сургуулийн өмнөх боловсрол олгох 9 цэцэрлэгт 2012 хүүхэд хүмүүжиж байна. Бага ангийн хамран сургалт хувь, суурь боловсролын хамран сургалт 100 хувьд хүрсэн. Ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжилтэй багшийн хангалт 100 хувьтай байна. 

Мал, сүргийн бүтэц

Сумын хэмжээнд 79709 толгой малтайгаас 26 тэмээ, 2432 адуу, 2692 Үхэр, 33076 хонь, 41483 ямаа байна. Сумын хэмжээгээр нийт 79.9 мянган мал тоологдсоноос цэвэр үүлдэр, эрлийз, нутгийн шилмэл омгийн 10.3 мянган толгой мал тоологдсон нь нийт малын 12.8 хувь байна. 

200 малчин өрх, 623 малтай өрх байгаа нь сумын нийт өрхийн 14.6 хувийг эзэлж байна.

Сумын хэмжээнд нийт 104 га-д газар тариалан эрхэлдэг. Үүнээс 58,7 хувьд нь төмс, 38,5 хувьд нь хүнсний ногоо, 2,8 хувьд нь бусад таримал тариалж байна.

Сумын төв нь 28,1км авто замтай бөгөөд үүнээс 12 км замыг хатуу хучилттай болгож гэрэлтүүлгийн асуудлыг бүрэн шийдвэрлэсэн. 16,1 км нь сайжруулсан шороон зам байна. Хот доторхи нийтийн зорчигч тээврийн үйл ажиллагааг “Шинэ эхлэл” хоршоо нийт 14 бага оврийн микро автобусаар явуулж байна.

Эрчим хүчний хэрэглээний 70 хувийг төвлөрсөн эрчим хүчний системээс, 30 хувийг дизель станцаас хангаж нийт 5 мвт эрчим хүч хэрэглэж байна. Герман улсын техник хамтын ажиллагааны төслийн хүрээнд 143 км цахилгаан дамжуулах шугам сүлжээ, 43 хувиарлах дэд станцын шинэчлэлийн ажил хийгдэж байгаа бөгөөд 2013 оны 07-р сард ашиглалтанд орсноор эрчим хүчний хангамжийн найдвартай ажиллагаа бүрэн хангагдана.

Хүн амыг цэвэр усны өргөтгөлийн 1,2-р станц, 1000 м3-ын 2 том усан сан, гүний 6 худаг, 8 жижиг усан сан, нийт 14 км шугамаар дамжуулан цэвэр усаар хангаж, жилдээ 416,8 мян/м3 усыг хэрэглэгчид түгээж байна. Төвлөрсөн усан хангамжийн системд 631 өрх, 71 ААНэгж хамрагдаж байна. 

Улиастай сум бохир усны 6,8 км шугамтай бөгөөд бохир усыг биологийн аргаар 80 хувь хүртэл цэвэршүүлж байгаа бөгөөд бохир шугаманд 631 өрх, 134 аж ахуйн нэгж холбогдоод байна.

Дулаан хангамжийн хувьд хэсэгчилсэн хэлбэрээр халаах нам даралтын 12 уурын зуух ажиллаж байна. Цаашид төвлөрсөн дулааны станц барихаар техник эдийн засгийн үндэслэлийг боловсруулан зураг, төсвийн ажил хийгдэж байна.

Сумын хүн амын 70 хувь нь залуу болон дунд насныхан, 25 хувь нь хүүхэд, 5 хувь нь ахмадууд байна.

Улиастай сум нь Завхан аймгийн төр захиргаа, соёл, боловсрол, эрүүлийг хамгаалах болон үйлдвэрлэл үйлчилгээний төв бөгөөд эртнээс нааш Монгол орны баруун бүс нутгийн хөгжлийн стратегийн түшиц газар болсоор ирсэн төдийгүй одоо ч баруун бүс нутгийн бүсчилсэн хөгжлийн тулгуур төв болон хөгжиж байна.

Сумын хэмжээний инженерийн хангамжтай 60 айлын 3, 30 айлын 1, 27 айлын 1 ,20 айлын 1, 24 айлын 5, 18 айлын 1, 17 айлын 2, 12 айлын 3, 8 айлын 2 болон бусад орон сууцуудад нийт 631өрх амьдарч байгаа бол бусад айл өрхүүд ямар нэг инженерийн шугам сүлжээнд холбогдоогүй ердийн галлагаатай байшин, гэр сууцтай байна.

Ерөнхий боловсролийн 11 жилийн сургууль

Довцог багийн нутагт байршилтай

370 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 558 хүүхэд суралцаж байна.

57 багш, ажиллагчидтай

1987 онд ашиглалтанд орсон халаалт хувийн уурын зуухнаас, цэвэр, бохир усны хангамж байхгүй, барилгын үндсэн материал мод, их засвар хийх зайлшгүй шаардлагатай болсон.

Чигэстэй багийн нутагт байршилтай

100 хүүхдийн хүчин чадалтай, одоогоор 127 хүүхэд хүмүүжиж байна.

19 багш, ажиллагсадтай

1956 онд ашиглалтанд орсон, үндсэн хийц тоосго , нам даралтын уурын зуухаар халдаг, цэвэр бохир усны нэгдсэн системд холбогдоогүй, барилгын чанар муу, ашиглалтын шаардлага хангахгүй. Мөн хучилтын дам нуруу бамбай өмхөрч даацын чадвараа алдаж хотойсон , цонх хаалга суулт өгснөөс хаагдахгүй болсон барилгын суурь нь хаяавч хийгдээгүйгээс гэмтэж эвдэрсэн.

Тус суманд 230 ортой аймгийн нэгдсэн эмнэлэг, хүүхдийн эмнэлэг, өрхийн 3 эмнэлэг, хувийн 9 эмнэлэгт нийт 298 эмч эмнэлгийн ажилчид ажиллаж байна.

2012 онд нийт 351 хүүхэд мэндэлж нийт өвчлөлөөс халдварт бус өвчлөл 2238, халдварт өвчлөл 309, гэмтэл ослоор 171, эрүүл мэндийн үйлчилгээгээр 49697 ор хоног, амбулаторын үзлэгээр 68451 хүнд үйлчилсэн байна.

Жинст багийн нутаг дэвсгэрт байрладаг.

1977 онд ашиглалтанд орсон. 

Хүчин чадал 230 ортой

274 ажилтан ажиллагчидтай

Жинст багийн нутагт байршилтай 

Орон нутгийг судлах болон Алдартны гэсэн 2 хэсгээс бүрддэг

14 ажилтан ажиллагчидтай

Барилга нь 1973 онд аймгийн 50 жилийн ойгоор баригдсан 2 давхар тоосгон ханатай, угсармал төмөр бетон хучилттай, зориулалтын барилга

Улиастай суманд 400 хүний суудалтай хөгжимт жүжгийн театр, биеийн тамир спортын хороо, Байгалийн болон түүхийн, алдартны музей, Б.Явуухулангийн нэрэмжит номын сан зэрэг газрууд ажиллаж байна. Шинээр 2012 онд 800 хүний театрын барилга мөн баяр наадмын талбайн барилгын ажил эхлэн явагдаж байна. Цаашид Богдын гол багийн цэнгэлдэх хүрээлээнд усан бассейн бүхий спорт цогцолбор барихаар төлөвлөж байна. Мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвийн 1, ЕБС-иудын 5 зааланд биеийн тамирын арга хэмжээг зохион байгуулж байна.

Тус сумд худалдаа үйлчилгээний 380 гаруй аж ахуйн нэгж, цэг салбаруудаас төвлөрсөн худалдааны төв 5, хүнсний бөөний төв 16, хүнсний дэлгүүр 82, барааны дэлгүүр 53, ресторан, баар, зоогийн газар 58, нийтийн ахуйн үйлчилгээний 45, ШТС-11, амралт сувиллын газар 5, эмийн сан 11, авто үйлчилгээний 15, залуучуудын чөлөөт цагийг өнгөрүүлэх үйлчилгээний газар 26 ажиллаж байна.

Төрийн байгууллагад 2252 хүн ажиллаж байна.

Суманд бүртгэлтэй ажилгүй иргэн 733 байна. Нийт ажилгүй иргэдийн 64 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийг боловсролын түвшингөөр авч үзвэл 26 хувийг дээд, 57 хувийг дунд, 17 хувийг бага буюу боловсролгүй хүмүүс тус тус эзэлж байна.

Сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг 2009 онд Мерси кор ОУБ – тай хамтран боловсруулж гаргасан.

Сумын төвийн суурьшлын бүс нь хүн амын механик өсөлтөөс шалтгаалан сүүлийн 4 жилийн хугацаанд 129 га –гаар нэмэгдсэн.

Шинээр “21-р зуун” хувийн орон сууцны хорооллын төлөвлөлт хийгдэж инженерийн шугам сүлжээний ажил хийгдэж байна.

Гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалаар 366,8 га газрыг өмчлүүлсэн, төмс хүнсний ногоо тариалах зориулалтаар 219,5 га газар, голын ай сав дагуу газрыг хамгаалах зорилгоор 14,5 га газрыг нөхөрлөл болон иргэдэд эзэмшүүлсэн байна.

Хөдөө аж ахуйн эдэлбэр газар 155.5 га

Хот тосгон 2502.4 га

Дэд бүтцийн газар 64 га

Усан сан бүхий газар 88.0 га

Орон нутгийн барилгын компаниудын 2012 оны барилга угсралт, их засварын ажил нь 3.8 тэрбум төгрөгийн гүйцэтгэлтэй байна. Үүнээс улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хийгдэж байгаа ажил 100 хувийн гүйцэтгэлтэй байна.

ЗДТГ-ын барилга

Жинст багийн нутагт байршилтай

41 ажиллагчидтай

ЗДТГ-ын барилга 1978 онд зочид буудлын зориулалтаар баригдсан .1997 онд Улиастай зочид буудлыг Улиастай сумын ЗДТГ шилжүүлэн өгсөнөөр конторын зориулалтаар өнөөг хүртэл ашиглаж байна.

Уг барилга нь төмөр бетон цутгамал ханатай, цутгамал хучилттай, шувуу нуруу бүхий үндсэн хийцтэй дотор зохион байгуулалт буудлын зориулалттай тул төрийн ажил үйлчилгээ явуулахад тохиромж муутай байдаг.

Малын индэксжүүлсэн даатгал төсөл

Жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих төсөл

Тогтвортой амжиргаа 2 төсөл

Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн төсөл

Хүн амын хөгжил жендер нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн хөтөлбөр

Дэлхийн зөн “Завхан” ОНХХ

Дэлхийн зөн “Завхан хангай” ОНХХ

Адра ОУБ

Мерси кор ОУБ

Завхан аймгийн нийт хүн амийн 3/1 нь сууршин амьдарч буй Баруун бүсийн тулгуур төв Улиастай хот нь “ хүний хөгжил, эрүүл аюулгүй амьдралын чанарыг шинэ түвшинд хүргэсэн, бизнес эрхлэх таатай орчинг бүрдүүлсэн, байгаль орчин нөөц боломжиндоо тулгуурлан нийгэм, эдийн засаг, дэд бүтцийн салбаруудыг жигд хөгжүүлсэн Улсын зэрэглэлтэй хот болох зорилго тавьж дараах гол зорилтуудыг дэвшүүлэн ажиллаж байна.

Үүнд:

Хот төлөвлөлт, тохижилтын боловсролд болон дэд бүтцийг хөгжүүлэх.

Үйлдвэр технологийн парк байгуулж, ЖДҮ-ийг дэмжсэн бизнесийн таатай орчин бүрдүүлэх.

ХАА хөгжлийг эрчимжүүлж, байгалийн цэвэр хүнсний бүтээгдэхүүнээр өөрийн хэрэгцээг хангах.

Төрийн үйлчилгээг бүх салбарт жигд сайжруулж, нийгмийн амьдралд иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлж, иргэдийн амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэх.

Хүрээлэн байгаа орчныг хамгаалах, газрын нөөц баялагийн ашиглалт, үр өгөөжийг сайжруулах

Улиастай сум нь анх 1733 онд байгуулагдсан эртний түүхт хотуудын нэг бөгөөд Манжийн төрөөс Монголын талаар явуулж буй бодлого үйл ажиллагааны чухал түшиц газар байсныг гэрчлэх Манж амбаны байрлаж байсан “Сангийн хэрэм” хэмээх томоохон байгууламжийн туурь тунгалаг уст Богд, Чигэстэй голын бэлчирт оршдогоороо онцлог юм. 

Эдүүгээ Улиастай сум нь Завхан аймгийн төр захиргаа, соёл, боловсрол, эрүүлийг хамгаалах болон үйлдвэрлэл, үйлчилгээний төв болон хөгжиж байна.

Монгол улсын хурц арслан Маамын Лхагва

Аймгийн биеийн тамир спортын газрын урд 2009 оны 6-р сард тус хөшөөг босгон, нээлт хийж дурсгалыг нь мөнхжүүлсэн.

Сумын хэмжээнд 5 сүм хийд байдагаас буддын 5 сүм байна.

Эдгээр хийдүүдэд нийт 65 лам ажиллаж байна.

Богдын гол багийн нутагт байршилтай 1964 онд ашиглалтанд орсон.

220 хүүхэд сургах хүчин чадалтай одоо 631хүүхэд суралцаж байна.

76 ажилтан ажиллагчидтай Барилгын үндсэн хийц чулуу 1964 онд ашиглалтанд орсон.

Жинст багийн нутагт байршилтай

400 хүний суудалтай

55 ажилтан ажиллагчидтай

1958 онд ашиглалтанд орсон үндсэн барилга чулуун хийцтэй, өргөтгөл нь тоосго, зориулалтын барилга, инженерийн төвлөрсөн хангамжтай. 

Жинст багийн нутагт байршилтай

400 хүний суудалтай

55 ажилтан ажиллагчидтай

1958 онд ашиглалтанд орсон үндсэн барилга чулуун хийцтэй, өргөтгөл нь тоосго, зориулалтын барилга, инженерийн төвлөрсөн хангамжтай.